Дәріс 2. Халық және еңбек ресурстарының статистикасы презентация
Мақсаты: демографиялық статистиканың негізгі түсініктерін, санақ кезіндегі тұрғындар көрсеткіштерін, тұрғындардың табиғи қозғалысының көрсеткіштерін есептеу формулаларын, еңбек ресурсы түсінігін, оларды пайдалану әдістерін анықтау.
Жоспар:
1. Халық статистикасының көрсеткіштері және негізгі түсініктері.
2. Еңбек ресурстарының статистикасы.
Халық – белгілі территорияда тұратын адамдар жиынтығы.
Демографиялық жағдайды талдау келесідей көрсеткіш жүйелерін зерттеуді көрсетеді:
- тұрғындардың санақ көрсеткіштері
- тұрғындардың сандық көрсеткіштері
- тұрғындар құрамының жынысы, жасы, ұлты,отбасылық жағдайы бойынша сипаттайтын көрсеткіштер
- тұрғындардың табиғи және механикалық қозғалысының жалпы көрсеткіші
- тұрғындардың табиғи қозғалысының арнайы көрсеткіштері
- тұрғындардың механикалық қозғалысының абсолютті және қатысты көрсеткіштері
Халық
статистикасының көрсеткіштері және негізгі түсініктері,
оларды есептеуге арналған формулалар.
1. Демографиялық
статистикасының негізгі түсініктері
Санақ - Демографиялық
ценз елдегі демографиялық жағдайдың сипаты үшін арналған.
Ресейде тұрғындардың жаппай саны
1920,1926,1939,1959,1970,1979,1989 және 2002 жылдары өтті.
Шағын санақ - Тұрғындардың
санағының арасында жүргізіледі, ережеге сай
тұрғындардың 5%-ін қамтиды
(мысалы, Ресейде 1994ж. өтті)
Жасты-жыныстық пирамидалар
- Тұрғындардың жасты-жыныстық құрамын көрсететін
графикалық көрінісі.
Тұрғындардың
табиғи қозғалысы - Тұрғындардың дүниеге
келуі мен дүниеден өтуі арқылы санына өтуі.
Тұрғындардың
табиғи өсуі - Туылған және өлген адам санының
арасындағы ондық айырмашылық
Δ ест = N-M
мұндағы
N - туылған адам саны
M - өлген адам саны
Тұрғындардың
механикалық өсуі. Тұрғындардың көшіп келуі
және кетуі арасындағы ондық айырмашылық.
∆мех =
П - В
мұндағы,
П – берілген тұрғылықты
жерге келген адамдар саны;
В – берілген тұрғылықты
жерден көшіп кеткен адамдар саны.
Миграция - Белгілі бір уақытқа
немесе тұрақты тұруға орын ауыстырумен территория
шекаралары арқылы адамдардың өтуі. Миграция ішкі және
сыртқы болуы мүмкін.
Сыртқы миграция - Белгілі
территория шекарасынан тұрғындардың өтуі.
Ішкі миграция - Территория
шекарасын өту арқылы тұрғындардың орын ауыстыруы.
Миграцияланатын тұрғындардың жслпы санын көрсетеді.
(П+В). Бұл көрсеткішті Миграциялық айналым деп атайды.
Миграция сальдосы - Келген және
кеткен тұрғындар санының арасындағы айырмашылық
(П - В).
Иммиграция - Берілген районнан немесе елден тұрғындардың кетуі.
2. Санақ кезіндегі тұрғындар көрсеткіштері.
Кәзіргі тұрғындар
(НН) - Санақ кезінде берілген тұдрғылықты жерде болған
адамдардың жинақтайтын тұрғындардың категориясы:
Мұндағы, ПН – тұрақты
тұрғындар;
ВО – уақытша болмағандар;
ВП – уақытша тұратындар.
Тұрақты тұрғындар.Берілген
тұрғылықты жер тұратын орын болатын адамдарды жинайтын
тұрғындардың категориясы.ПН=НН-ВП+ВО
Уақытша болмағандар.Берілген
тұрғылықты жерде тұрақты тұратын орны бар,
санақ кезінде болмаған адамдар. Олар 6 айдан артық
болмауы керек.
Уақытша тұратындар. Өздерінің
тұрақты тұратын жерлері бар, Бірақ берілген жерде болған
тұрғындар.
3. Тұрғындардың сандық көрсеткіштері.
Жыл соңында тұрғындардың
саны.
![]()
![]()
, мұндағы
-
жыл басындағы
тұрғындардың саны;
- туылған адам саны;
- қайтқан адам саны;
- берілген тұрғылықты жерден келген адамдар;
- Кеткен адамдар.
Тұрғындардың
орташа жылдық саны. Белгілі күнге бірдей периодта мына формуламен
анықтайды:
, мұндағы п-деңгей
саны; - белгілі күнге тұрғындардың саны.Жыл
басына және соңына орташа арифметикалық ретінде анықталады
,
мұндағы - жыл басындағы тұрғындар
саны; - жыл соңындағы тұрғындар саны. Біркелкі
емес деңгеймен қатарлы аралықта мына формула бойынша анықталады:
, мұндағы - -ші периодтағы
тұрғындардың орташа саны; - і-ші период уақытының
ұзақтығы.
Санақ арасындағы тұрғындардың
перспективті саны.
, мұндағы – болжау алдындағы
тұрғындар саны; п- болжау периодының саны;- Тұрғындар
санының жалпы өсу коэффиценті.
Тұрғындар тығыздығы.
, мұндағы – берілген
территорияда тұрғындардың орташа жылдық саны; П –
территория ауданы;км.
4. Тұрғындардың
табиғи қозғалысының жалпы көрсеткіштері.
Туылу коэффиценті.
,
мұндағы – тұрғындардың орташа жылдық
саны; - жыл ішінде тірі туылғандар саны. Белгілі территорияның тұрғындарының
1000 адамына есептеуде жыл ішінде тірі туылғандар санын көрсететін
коэффицент.
Өлім коэффиценті.
,
мұндағы М- жыл ішінде қайтыс болғандар саны.
Органдармен құрылатын өсу және туылуна сәкес ант
тізімдеріндегі берігендерің жылдың статистикалық өңдеу
негізінде алынатын туылу және өлу тураы мәліметтер.
Табиғи өсу
коэффиценті.
немесе
. Оң
коэффицнент табиғи өсуі; теріс тұрғынның өсуі.
Покровский өмірлігінің
коэффиценті. Егер болса, қайтыс болғандардан туылғандар
санының өсуін көрсетеді.
немесе ![]()
Тұрғындардың
табиғи айналым коэффиценті.
,. Жыл ішіндегі орташа тұрғындардың
1000адамына туылғандар мен қайтыс болғандар санын көрсетеді.
Тұрғындардың шығу
тиімділігінің коэффиценті-
Тұрғындардың
жалпы айналымындағы табиғи өсудің бөлігін көрсетеді.
Некелік коэффиценті.
,
мұндағы Б- некеге тұрғындар саны
Айыру коэффиценті.
,
мұндағы Р- айырылысу саны.
Некелік және айырылу қатынасының
коэффиценті. ![]()
5. Тұрғындардың табиғи қозғалысының арнайы
көрсеткіштері
Әйелдердің фертильдік
коэффиценті
,немесе
, мұндағы
– фертильдік жастағы (15-тен 49 жас) әйелдердің орташа жылдық
саны. – фертильдік жастағы әйелдердің бір бөлігі
Фертильдіктің Брутто
коэффиценті.
(21), мұндағы - өлімнің
болмауынан әйелдердің фертильдік коэффиценті. – тірі туылған қыздар
саны.
Фертильдік нетто
коэффициенті
мұндағы Адев/р-тірі
туылып және аналықжасқа толған қыздардың
бір бөлігі.
Сәбилік өлімнің
коэффициенті
Мұндағы М1-есепті
жылдағы туылғандардың бір жасқа дейінгі қайтыс
болғандар саны.
N1-есепті жылда туылғандар саны.
Мо-алдыңғы жылда бір жасқа дейінгі қайтыс болғандар саны .
No-алдыңғы жылда туылғандар саны.
Демографиялық жүктеме
коэффициенті
мұндағы Sдо 15 лет-15 жасқа дейінгі тұрғындар саны.
Sсвыше 60-60 жастан жоғары жастағы тұрғындар саны.
S15-60-15-тен 60-қа жасқа аралығындағы тұрғындар саны.
Қартаю коэффициенті
Sсвыше 65-65 жастан жоғары
тұрғындар саны. Егер де бұл көрсеткіш 15%-тен жоғары
болса, мемлекет “ демографиялық қарт” разрядына жатады.
Тұрғындардың
механикалық қозғалысының жалпы көрсеткіші.
Келу коэффициенті
Кету коэффициенті
Тұрғындардың
механикалық өсу коэффициенті (миграция интенсивтілігі)
, немесе
тұрғындардың
елден ( аймақтан,тұрғындар пунктінен) кетуін эммиграциялық
процесстің кері мағынасын білдіреді.
Миграционды интенсивтіліктің
айналу коэффициенті
Тұғындардың
белгленген уақытта тұру орындарын ауыстыру жағдайын
білдіреді.
Миграция эффективтілігінің
коэффициенті
Тұрғындардың
жалпы өсу коэффициенті
Тұрғындардың қозғалыс
балансы - Тұрғындардың кәдімгі және механикалық
қозғалыс көрсеткіштері негізінде құрылады.
2. Еңбек
ресурстарының статистикасы.
Өндірістік және еңбек
ресурстардың тиімді статистикасы экономикалық іс-әрекеттің
өндірістік факторлар шығындарымен салыстыруымен сипатталады.
Негізгі фактордың және
айнымалы қаржылардың қолдану эфективтілігі қарастырылған.
Еңбек өнімділігі бұл
продукцияны құру және уақыт бірлігі ішінде қызмет
көрсету өндірістік іс-әрекет нәтижесі. ![]()
Жұмыс уақытының
қолданудың эфективтілігі абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштік
негізінде қолданылады.
Продукцияның өзіндік құны
эфективтілігінің маңызды көрсеткіші болып табылады.Оның
өзгеру бүлік продукцияның ұзындығы немесе камтуын
көрсетеді.Бұл табыстың өсуіне немесе кемуіне әкеп
соғады.
Өндіргіш және еңбек
ресурстардың қолданудың эфективтік статистиканың
негізгі түсініктері,көрсеткіштік және оларды есептеу
формулалалры.
Өндірістік және еңбек
ресурстардың қолданудың эфективтік статистиканың
негізгі ұғымдарымен көрсеткіштері, еспетеу формуласы
Еңбек өнімділігінің
жалпы көрсеткіші.
Тірлік еңбек шығынның
эффектілігі. Түрлі еңбек шығынның эфективтілігі: ОПТ=
,
мұнда
ОПТ-қоғамдық еңбек
өнімділігі
Sэ- экономикалық
белсенді халықтың ортажылдық саны
Sб- жұмыссыздардың
ортажылдық саны
Sзаң-жұмыс
істейтіндердің ортажылдық саны
Еңбек өнімділігін
есептеу тәсілдерінің көрсеткіші. Натуралдық методы
Еңбек өнімділігінің
тікелей көрсеткіші (W) өндіріске нақты бағасын
береді өйткені продукция натурал бүліктеу өлшемінде жүргізіледі.
Қолдану сферасы –біртекті продукцияда,бұйымдауларда, участкелерде
W=
, мұнда
W - уақыт бірлігінде продукцияны
өндіру
Q - продукция шығынның
көлемі
Т - жұмыс уақытының
шығыны
Еңбек тәсілі
Орта сағаттық өндіру
(W) Жұмыстың бір сағат ішіндегі орта өнімін көрсетеді
W
=
мұнда
Та/с- адамсағатының саны
Орта құндық өндіру(Wд)
Жұмыс қүннің өнімді қолданудын дәрежесін
сипаттайды. Осы формула бойынша сипаттайды
W
=
, мұнда
Та/к- бүкіл жұмысшылардың
берілген уақыт периодында жұмыс істегендердің адам/сағатының
саны.
Бір жұмысшының орта өндірісі
( айлық,жылдық ) (Wp)
W
=W
х П
х П
х
d
,
W c - бірсағаттық орта өндірісі
Пр.д- жұмыс күннің ұзақтығы
Пр.п – жұмыс периодының ұзақтығы
dp- ұйымдағы барлық жұмыс істейтіндердің ішіндегі жұмысшылардың үлесі
Бағалық тәсіл.
Еңбек өнімділігінің
бағалық көрсеткіші( W). Келесі формула бойынша аңықталады
W=
,
Q-өндірілген продукция көлемі
T- жұмыс уақытының шығыны
Бұл тәсіл продукцияны шығарғанда өндіріс динамикасының деңгейін өлшеуге рұқсат етеді
Еңбек өнімділігінің
индексі (біртекті продукция бойынша) келесі формула бойынша ыңықталады.
i
=
,
q1(q0)-есеп
беру периодын өндіретін продукцияның көлемі
Т1(T0)-
Есеп беру периодында еңбек уақытының шығыны
Еңбек сыйымдылығының көрсеткіштері
Еңбек сыйымдылығы(t)
продукция бірлігін өндіру үшін керек уақыт
t=![]()
Еңбек өнімділігінің
талдау тәсілдері және оны аңықтайтын факторлар
Натурал көрсеткіштер
бойынша еңбек өнімдерінің индекстері
I
Еңбек өнімдерінің
еңбек индекстері
I
С.Г.Струмилинаның еңбек
индексі
I
Айнымалы құрылымның
еңбек өнімділігінің бағалық индексі
I
,
Р-өндірілген продукцияның
бірлігінің бағасы
Продукция көлемінің өзгеруініңa
факторлық анализі. Продукция көлемінің жалпы өзгеруі
ΔQ=![]()
1.Еңбек өнімділігінің
өзгеруінің әсерінен
![]()
2.Жұмысшылар санының өзгеруінің
әсерінен ![]()
Продукцияның орта өндірісінің
салыстырмалы және абсолюттік өзгеруі
Индекстер жүйесімен
сипатталады, айнымалы құрылысымен, тұрақты құрылысымен,
структуралық қозғалысымен
I
немесе I
;
I
немесе
I
;
I
немесе
I
;
Индекстердің өзара
байланысы I![]()
W1W0 – есеп беру және базалық периодтардың продукция өндірісі
d1d0 –жұмысшылар
санының структурасының көрсеткіші
(d=
).
Продукцияның орта өндірісітік
абсолюттік өзгерісі келесі факторлар есебінен өзгереді.
![]()
А. Бөлек жұмысшылардың
продукция өндірісінің өзгеруінен ![]()
Б. Жұмысшылар санының
структурасының өзгеруінен ![]()
Көрсеткіштердің өзара
байланысуы ![]()
Жұмыс уақытының жұмсауының көрсеткіштері.
Жұмысшылар санының орта тізімі.
1. Белгілі бір датаға жұмысшылар саны болса
S
2. S
3.Жұмыс уақытының табельдік тіркеу негізінде
S![]()
Кадрларды қабылдау
коэффициенті. K
Sпр –алынған жұмысшылар саны
Кадрлар шығын кету
айналымының коэффициенті. K![]()
Sвыб –шығып кеткен жұмысшылар
саны
Кадрлардың ағымдық
коэффициенті.
K
Sсчт -Өз қалауы
бойынша шығып кеткендер саны, Sтр.д- жұмыс
дисциплинасының бұзуы үшін жұмыстан шығып
кеткендер саны
Жұмыс күшінің толығу коэффициенті
K![]()
Кадрларды алмастыру коэффициенті
K
, K
Qч/дн – бүкіл кезендерде
адам/күндердің жұмыс істегендердің саны.Sч/дн
–адамы ең көп болған кезенде адам/күндердің жұмыс
істегендердің саны
Алмасу режимінің қолдану
коэффициенті
K
Жұмыс уақытының
календарьлік фонды. f
Жұмыс уақытының
табельдік фонды f ![]()
fпр – мейрам күндердің
саны, fдем –демалыс күндер, f нтв –жұмыс
уақытының календарльлік фонды ,fтфв –жұмыс уақытының
табельдік фонды
Жұмыс уақытының
максималь ықтимал фонды
f
fотп – отпуск күндер
саны
Уықыттың табельдік
фондының қолдану коэффициценті K
Шығынның
тиімді коэффициенті
Ұстаным айналымы.
Заттай және тірі еңбектің азық түлік немесе қызметтердің
айналымын қамтамасыз ететін шығынның бағалық
формасы
Тауарлардың өзгеру құны.
Продукцияны өндіру және реализацияландырудың ақшалай
ұстанымы
Өндірістік өзіндік құны.
Кәсіпорнының продукция өндіру процессінде өндіріс қартылары
және еңбек ақысын төлеу түрінде ақшалай шығындардың
формасы.
Толық өзіндік құны.
Кәсіпорныныңпродукцияны өндіру процессінде өндіріс қаржылары
және еңбекақысын төлеу және продукцияны өтеу
Шығындардың
есебінен ақшалай шығындардың формасы
Өзіндік қаржының
интервалдық индекс i=
Z0 Z1 базалық және есеп беру
кезендерінің бірлік продукцияның өзіндік құны.
Орташа өзіндік құнының
индесі I
I
,
I
,
I
q0 q1
есеп беру және базалық периодтардағы продукциның көлемі
d0 d1 структуралық
продукцияның көрсеткіштері (d=
Өзіндік құның
бас индексі бірлік продукцияның біртекті продукция түрі бойынша өзіндік
құнның орташа өзгеруін сипаттайды және келесі
формула бойынша анықталады
I
Ондірілген продукцияның
рубль бойынша орташа шығындардың индексі I=
=
Р0 базалық периодтың бірлік продукциясының бағасы
Ұстанымдық структурасы ұстанымдары келесі шығындар кіреді.
1. еңбек ақысын төлеу шығындары
2. материалдық шығындар
3. біріккен әлеуметтік сұрақ
4. негізгі фондтардың аммортизациясы
5.
басқа
шығындар
d=
мұнда
Fi ұстаулар бөлігінің құны
∑fi - ұстанымдардың жалпы сумасы
Ұстаным сыйымдылығы
L(c) ұстанымдар Ze=
Динамиканың ұстанымдық бағасының мултипликативтік моделі
I
Ұстанымдық
динамикасының факторлық талдауы. Ұстанымдық
жалпы өзгеруі ![]()
сонымен қатар ұстанымдық
өсу продукция көлемінің өзгеру
есебінен
![]()
Ұстаным деңгейінің өзгеру есебінен
![]()
Бақылау сұрақтары:
1. Халық дегеніміз не?
2. Тұрақты тұрғындар деп кімді атайды?
3. Өндірістік өзіндік құн нені білдіреді?
4. Өнімнің өзіндік құнының бос индексін есептеу үшін қандай формула пайдаланады?
5. Жұмыссыз халық дегеніміз не?
6. Экономикалық белсенді халық дегеніміз не?
7. Еңбек ресурстарына анықтама беріндер.
Әдебиет: 3, б.219-234; 20, б. 43-60, 96-187; 21, б.360-405, 579-587
Практика