Дәріс 3. Ұлттық байлық статистикасы Презентация
Мақсаты: мемлекеттің ұлттық байлық, негізгі капитал түсініктерін, құрамдылық элементтерін қарастыру, негізгі қорлардың анықтау, талдау көрсеткіштерін есептей білу.
Жоспар:
1. Ұлттық байлық түсінігі, құрамы.
2. Негізгі капитал статистикасы, оны анықтау көрсеткіштері.
1. Ұлттық байлық түсінігі, құрамы.
Ұлттық байлық – тауарларды өндіру үшін пайдаланатын және халықтың өмір деңгейін жақсарту үшін, мемлекетте жинақталған экономикалық активтердің: қаржылық емес активтер, таза қаржылық активтер, жиынтығы.
Экономикалық актив – меншікті құқықтары таралатын және ие болған азаматқа экономикалық пайда тигізетін объект.
ҰШЖ әдістемесіне қарай экономикалық активтер қаржылық және қаржылық емес түрлеріне бөлінеді.
Қаржылық емес экономикалық активтер құру әдісіне қарай өндірілген және өндірілмеген түрлері ажыратылады, сонымен қатар әрбір топ материалды және материалды емес түрлеріне бөлінеді.
1. Өндірілген материалды активтер – негізгі капитал, құндылықтар.
2. Өндірілген материалды емес активтер – пайдалы өнімдерді іздеуйіне арналған шығындар, ЭЕМ программалық қамтуы, әдебиет.
3. Өндірілмеген материалды активтер - жер, биологиялық ресурстар, су ресурстары.
4. Өндірілмеген материалды емес активтер – патент, авторлық құқық, лицензия, жалға беру шарты және т.б.
Қаржылық активтер – алтын, валюта, депозиттер, құнды қағаздар, акциялар және т.б.
Ұлттық байлықтың
мөлшерін анықтауға шот деп аталатын, баланстық кестелер
пайдаланады. Сол шоттар негінде актив және пассив баланстары құрастырылады.
Ұлттық байлықтың
құрамы бөлігі ретінде есептелінсе, ол ұлттық
байлықтың құрамын анықтайды. Есеп беру және
безистік кезінде ұлттық байлықтың құрылымын
салыстыру барысында құрылымдық өзгерістер анықталады.
Нақты түрде ұлттық
байлықтың мөлшерін есептеуге оның элементтерінің
тұрақты бағалардағы өзгерісі келесі формула арқылы
анықталады:
, мұнда
Iq – ұлтық
байлықтың физикалық көлемінің индексі
åp0q1 –
есеп беру кезеннің тұрақты бағаларда есептелінген,
шарты ұлттық байлық
åp0q0-
базистік кезеніндегі ұлттық байлық
åp1q1-
есеп беру кезеніндегі ұлттық байлық
ip – ұлттық
байлықты құрайтын жеке баға индекстері: негізгі
капитал, тұрмыстық айналымдық құралдарының қоры
және т.б.
2. Негізгі қор
статистикасы, оны анықтау көрсеткіштері.
Негізгі капитал (негізгі құралдар)
– экономикада көп уақыт аралығында пайдаланатын, өндіріс
құралдары, экономикалық қаржылық емес активтер.
Негізгі капиталдың
баланстарында жыл басындағы, жыл арасындағы, жыл аяғындағы
бағалары анқталады.
Алғашқы құн
– активті жұмыс дәрежесіне жеткізу үшін шығындардың,
сонымен қатар, салық, нақты бағасы.
Негізгі капиталдың жылдың
басында және аяғындағы байланысы:
ПСк.г.=ПСн.г.+П-В, мұнда
ПСк.г.- жыл аяғындағы негізгі капиталдың толық бағасы
ПСн.г.- жыл басындағы негізгі капиталдығ толық бағасы
П – жыл бойы кірген негізгі капиталдың бағасы
В – шыққан негізгі капиталдың бағасы.
Баланстық (қалдық) құн – негізгі капиталдың жинақталған тозу сомасыз алдыңғы құны.
Қайта қалпына келтіру құны – бағалардың және техникалық прогресстің өзгеруіне байланысты негізгі капиталдың бағасы.
Негізгі капиталдың жағдайын
анықтауға тозу және жарамды коэффициенттері
пайдаланады. Бұл көрсеткіштер есеп беру кезеңнің
басында және аяғында есептелінеді:
Ки.н.г=Ин.г./ПСн.г. немесе
Ки.к.г=Ик.г/ПСк.г,
мұнда:
Ки.н.г.,Ки.к.г – жыл басындағы
және аяғындағы тозу коэффициенті
Ин.г., Ик.г.- жыл басындағы
және жыл аяғындағы тозу сомасы
Кгодн.н.г=ОСн.г/ПСн.г=ПСн.г-Ин.г/
ПСн.г=1-Ки.н.г
Кгодн.к.г=ОСк.г/ПСк.г=ПСк.г-Ин.г/ПСк.г=1-Ки.к.г,
мұнда
Кгодн.н.г, Кгодн.к.г – жыл басына
және жыл аяғына жарамды коэффициенттері
ОСн.г, ОСк.г – жыл басына және
жыл аяғына қалдық құн.
Негізгі капиталдың даму көрсеткіштеріне
жою коэффициенті, түсу коэффициенті және жаңарту коэфициенті
жатады.
Кл=Л/ПСн.г, Кп=П/ПСк.г,
Кобн.=Вв/ПСк.г, мұнда
Бақылау құрақтары:
1. Ұлттық байлыққа
түсінік беріңіз.
2. Ұлттық байлықтың
құрамы. Құрамдылық элементтеріне анықтама
беріндер.
3. Негізгі капитал дегеніміз не?
4. Баланстық құн деп нені атайды?
5. Алғашқы құн нені анықтайды?
6. Тозу және жарамды коэфициенттері қай формула арқылы есептелінеді және нені анықтайды?
7. Жою, түсу, жаңарту коэффициенттері қай формула арқылы есептелінеді және нені анықтайды?
Әдебиет: 13; 15, б. 148-177; 21, б.406-473