Тақырып 3:  Өндірістік жӘне еңбек ресурсТАРЫН ТИІМДІ  қолданудың  статистикасы

 

Теориялық анықтама

 

Өндірістік және еңбек ресурстардың эфективтік статистикасы экономикалық іс-әрекеттің өндірістік факторлар шығындарымен салыстыруымен сипатталады.

Негізгі фактордың және айнымалы қаржылардың қолдану эфективтілігі қарастырылған.

Еңбек өнімділігі бұл продукцияны құру және уақыт бірлігі ішінде қызмет көрсету өндірістік іс-әрекет нәтижесі.

Жұмыс уақытының қолданудың эфективтілігі абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштік негізінде қолданылады.

Продукцияның өзіндік құны эфективтілігінің маңызды көрсеткіші болып табылады. Оның өзгеру бүлік продукцияның ұзындығы немесе қамтуын көрсетеді. Бұл табыстың өсуіне немесе кемуіне әкеп соғады.

Өндіргіш және еңбек ресурстардың қолданудың эфективтік статистиканың негізгі түсініктері, көрсеткіштік және оларды есептеу формулалалры.

      

Өндірістік және еңбек ресурстардың қолданудың эфективтік статистиканың негізгі ұғымдарымен көрсеткіштері, еспетеу формуласы

 

1. Еңбек өнімділігінің жалпы көрсеткіші

Тірлік еңбек шығынның эффектілігі - түрлі еңбек шығынның эфективтілігі: ҚЕӨ =,  мұнда

ҚЕӨ - қоғамдық еңбек өнімділігі;

ВВП – валдық ішкі өнім

Sэ- экономикалық белсенді халықтың  ортажылдық саны;

Sб- жұмыссыздардың ортажылдық саны;

Sзан- жұмыс істейтіндердің ортажылдық саны.

 

 

2. Еңбек өнімділігін есептеу тәсілдерінің көрсеткіші

2.1 Табиғи әдіс

Еңбек өнімділігінің тікелей көрсеткіші (W) - өндіріске нақты бағасын береді өйткені өнім табиғи бірліктеу өлшемінде жүргізіледі. Қолдану саласы: біртекті өнімі, бригадаларда, участкелерде:         

                                         W=, мұнда

W - уақыт бірлігінде өнімді өндіру;

q - өнім шығынның көлемі;

Т - жұмыс уақытының шығыны.

2.2 Еңбек әдіс

Орта сағаттық өндіру (Wс) - Жұмыстың бір сағат ішіндегі орта өнімін көрсетеді:

                                                 Wс=, мұнда

q - өнім шығынның көлемі;

Та/с- адам-сағатының саны.

Орта күндіқ өндіру (Wк) - жұмыс күннің өнімді қолданудын дәрежесін сипаттайды. Осы формула бойынша сипаттайды: 

                                                Wк=, мұнда

q - өнім шығынның көлемі;

Та/к- бүкіл жұмысшылардың берілген уақыт периодында жұмыс істегендердің  адам/сағатының саны.

Бір жұмысшының орта өндірісі (айлық, жылдық) (Wж):   

                          Wж=Wсж.к.ж.п. *dж, мұнда

Wc - бірсағаттық орта өндірісі;

Пр.д- жұмыс күннің ұзақтығы;

Пр.п – жұмыс периодының ұзақтығы;                                              

dж- ұйымдағы барлық жұмыс істейтіндердің ішіндегі  жұмысшылардың үлесі.                                                

2.3 Бағалық әдіс

Еңбек өнімділігінің бағалық көрсеткіші (W). Келесі формула бойынша аңықталады:         W=, мұнда

Q - өндірілген продукция көлемі;

T - жұмыс уақытының шығыны.

Бұл тәсіл продукцияны шығарғанда өндіріс динамикасының деңгейін өлшеуге рұқсат етеді:

Еңбек өнімділігінің индексі (біртекті продукция бойынша) - келесі формула бойынша ыңықталады:                iw=, мұнда

Q1(q0) - есеп беру периодын өндіретін продукцияның көлемі;

Т1(T0) - есеп беру периодында еңбек уақытының шығыны.

2.4 Еңбек сыйымдылығының көрсеткіштері

Еңбек сыйымдылығы (t) продукция бірлігін өндіру үшін керек уақыт:

                                                  t =.

 

3. Еңбек өнімділігінің талдау тәсілдері және оны аңықтайтын факторлар

Натурал көрсеткіштер бойынша еңбек өнімдерінің индекстері:

                                                  I.

Еңбек өнімдерінің еңбек индекстері:  Iw.

 

С.Г. Струмилинаның еңбек индексі:  Iw.

Айнымалы құрылымның еңбек өнімділігінің бағалық индексі:

                                                I, мұнда

Р - өндірілген продукцияның бірлігінің бағасы.

Өнім көлемінің өзгеруінің факторлық анализі - Өнім көлемінің жалпы өзгеруі:    ΔQ =

1.Еңбек өнімділігінің өзгеруінің әсерінен:          .

2.Жұмысшылар санының өзгеруінің әсерінен:    .

Өнімін орта өндірісінің салыстырмалы және абсолюттік өзгеруі -

Индекстер жүйесімен сипатталады: айнымалы құрылысымен, тұрақты құрылысымен, структуралық қозғалысымен:  

I немесе I;

I немесе I;

I немесе I.

Индекстердің өзара байланысы:

   I

W1W0 – есеп беру және базалық периодтардың продукция өндірісі;

d1d0 –жұмысшылар санының структурасының көрсеткіші (d =).

Өнім орта өндірісітік абсолюттік өзгерісі келесі факторлар есебінен өзгереді:   :

а) бөлек жұмысшылардың продукция өндірісінің өзгеруінен

б) жұмысшылар санының структурасының өзгеруінен 

Көрсеткіштердің өзара байланысуы: .

 

4. Жұмыс уақытының  жұмсауының көрсеткіштері

Жұмысшылар санының орта тізімі

1. Егер уақыт интервалы бірдей белгілі бір датаға жұмысшылар саны болса онда:   S

2. Егер уақыт интервалы бірдей емес белгілі бір датаға жұмысшылар саны болса онда: S

3. Жұмыс уақытының табельдік учет негізінде:

                             

Кадрларды қабылдау коэффициенті:     K,           

Sпр  алынған жұмысшылар саны.

Кадрлар шығын кету айналымының коэффициенті:      K,

 Sвыб – шығып кеткен жұмысшылар саны.

Кадрлардың ағымдық коэффициенті:  K,  

Sсчт – өз қалауы бойынша шығып кеткендер саны;

Sтр.д – жұмыс дисциплинасының бұзуы үшін жұмыстан шығып кеткендер саны.

Жұмыс күшінің толығу коэффициенті:     K.

Кадрларды алмастыру коэффициенті:  K,   K.

Qч/дн – бүкіл кезендерде адам/күндердің жұмыс істегендердің саны;

Sч/дн –адамы ең көп болған кезенде адам/күндердің жұмыс істегендердің саны.

Алмасу режимінің қолдану коэффициенті:   

 K            

Жұмыс уақытының календарьлік фонды:   f .

Жұмыс уақытының табельдік фонды:    f

 fпр –  мейрам күндердің саны;

fдем – демалыс күндер;

f нтв –жұмыс уақытының календарльлік фонды;

fтфв –жұмыс уақытының табельдік фонды.

Жұмыс уақытының максимальді ықтимал фонды: 

          f ,   

 fотп – отпуск күндер саны.

Уықыттың табельдік фондының қолдану коэффициценті:   K         

 

5. Шығынның эфективтік коэффициенті

Ұстаным айналымы - заттай және тірі еңбектің азық түлік немесе қызметтердің айналымын қамтамасыз ететін шығынның бағалық формасы.

Тауарлардың өзгеру құны - өнімді өндіру және реализацияландырудың ақшалай ұстанымы.

Өндірістік өзіндік құны - кәсіпорнының өнім өндіру процессінде өндіріс қартылары және еңбек ақысын төлеу түрінде ақшалай шығындардың формасы.

Толық өзіндік құны - кәсіпорнының өнімінің өндіру процессінде өндіріс қаржылары және еңбекақысын төлеу және өнімді өтеу.

Шығындардың есебінен ақшалай шығындардың формасы.

Өзіндік қаржының интервалдық индекс: i= мұнда

Z0 Z1 - базалық және есеп беру кезендерінің бірлік өнімінің өзіндік құны.

Орташа өзіндік құнының индесі:   I                   

I;

 

I;

 

I

 

 q0 q1 - есеп беру және базалық периодтардағы продукциның көлемі;

d0 d1 - структуралық продукцияның көрсеткіштері  (d=.    

Өзіндік құның бас индексі - бірлік өнімінің біртекті өнім түрі бойынша өзіндік құнның орташа өзгеруін сипаттайды және келесі формула бойынша анықталады: I .     

Ондірілген продукцияның рубль бойынша орташа шығындардың индексі:  I== ,          

Р0 - базалық периодтың бірлік өнімінің бағасы.

Ұстанымдық структурасы - ұстанымдары келесі шығындар кіреді:

1) еңбек ақысын төлеу шығындары;

2) материалдық шығындар;

3) біріккен әлеуметтік сұрақ;

4) негізгі фондтардың аммортизациясы;

5) басқа шығындар.  

d= мұнда

Fi - ұстаулар бөлігінің құны (өз бағасы);

∑fi  - ұстанымдардың жалпы сумасы (өз бағасы).

Ұстаным сыйымдылығы (Ze)  - ұстанымдар:   Ze= мұнда

И(С )- ұстаным (өз бағасы);

ВВП(ВДС)- валдық ішкі өнім (қосылған валдық құн).

Динамиканың ұстанымдық бағасының мултипликативтік моделі:   

I.

Ұстанымдық динамикасының факторлық анализы - ұстанымдық жалпы өзгеруі:

сонымен қатар ұстанымдық өсу өнім көлемінің өзгеру есебінен:            

    

ұстаным деңгейінің өзгеру есебінен:                               

.

 

 

 

 

Бақылау сұрақтар

1. Егер қор қайтарымы 15%-ға өссе, қор қарулынуы 2,5%-ға кемісе, еңбек өнімділігі қалай өзгереді?

2. Кіріс саны 20%-ға өсті, жұмысшылардың саны 3%-ға кеміді. Еңбек өнімділігі қалай өзгереді?

3.  Еңбек сыйымдылығы 2 есе өсті. Еңбек өнімділігі қалай өзгереді?

4. Кесте берілгенімен жұмысшылардың сәуір айы бойынша орташа тізімін анықтаңдар:

Көрсеткіш

Адам-күндердің саны

Жұмыс істегені

120000

Әртүрлі себеппен жұмысқа келмеу

46000

Толықкүнді тұру

290

Кәсіпорнының сәуірде жұмыс күндердің саны

22

5. Ұстанымдықтар айналымы ұғымынын  анықтамасы.

6. Өндірістік өзіндік құн нені білдіреді?

7.Өнімнің өзіндік құнның бос индексін есептеу үшін қандай  формула пайдаланады?

8. Келесі берілгендер арқылы тұрақты құрамды өзіндік құнның индексін есептеу.

Біртекті өнімнің түрі

Өнімнің өзіндік құны, мың т.

Өндіріс көлемі, мың т.

Базистік кезеңі

Есеп беру кезеңі

Базистік кезеңі

Есеп беру кезеңі

А

1366

1644

45,2

46,2

Б

4827

5398

36,7

33,3

В

2102

2495

27,7

20,0

9. Айнымылы құрамды орташа өзіндік құның есептеу үшін қандай формула пайдаланады?

10. Келесі берілгендер арқылы айнымалы құрамды өзіндік құн индексін есептеу.  

Біртекті өнімнің түрі

Өнімнің өзіндік құны, мың т.

Өндіріс көлемі, мың т.

Базистік кезеңі

Есеп беру кезеңі

Базистік кезеңі

Есеп беру кезеңі

            А

1366

1644

45,2

46,2

            Б

4827

5398

36,7

33,3

            В              

2102

2495

27,7

20,0

11. Жұмысшылар санынын орташа тізімі 1478 адам құрайды, жұмысқа тұрған 154 адам, шығып кеткен 250 адам, сонымен қатар арыз бойынша 240 адам, олардың ішіндегі еңбек тәртібін бұзған 10 адам. Жұмысшылардың қабылдау айналымынын коэффициентін анықтаңдар (%).

12. Жұмысшылар санынын орташа тізімі 1478 адам құрайды,  жұмысқа тұрған  154 адам, шығып кеткен 256 адам, сонымен қатар арыз бойынша шыққан 240 адам, олардың ішіндегі еңбек тәртібін бұзған-16 адам. Жұмысшылардың қабылдау айналымынын коэффициентін анықтаңдар (%).